Από τη μακρινή αρχαιότητα, σε όλους του παραδοσιακούς πολιτισμούς οι άνθρωποι συνήθιζαν να χρησιμοποιούν διάφορες χειρονομίες και χαιρετισμούς, τόσο ως συμβολική ένδειξη αναγνώρισης μεταξύ τους, όσο και ως έναν τρόπο ένωσης με το Θεό. Κάθε λαός είχε καθιερώσει στις παραδόσεις του συγκεκριμένες μορφές χαιρετισμών και συμβολικών χειρονομιών-κινήσεων, με τις οποίες μπορούσε να συνδέεται με τον Ουράνιο κόσμο.
Είναι ο λεγόμενος σωματικός ιερατισμός, μια τέχνη ιερή που γεννήθηκε μέσα από τα μυστήρια και ασκήθηκε αρχικά από τους ιερείς-μυημένους, τους Γιόγκι και τους ιερούς χορευτές. Κάθε θρησκευτικό σύστημα έχει το δικό του τύπο «μαγικών-τελετουργικών επικλήσεων» και τους δικούς του κώδικες επικοινωνίας με το ιερό. Η μελέτη της παράδοσης των διαφόρων πολιτισμών, μας φέρνει σ’ επαφή με διάφορες απεικονίσεις πάνω σε γλυπτά, αγάλματα, παραστάσεις. Έτσι βλέπουμε ιερατικές στάσεις, χειρονομίες και χαιρετισμούς στις τοιχογραφίες και τα αγάλματα των Αιγυπτίων, των λαών της Μεσοποταμίας, των Μινωιτών και Μυκηναίων, των Μάγια, των Ελλήνων, των Ρωμαίων ακόμα και στο χριστιανισμό. Αργότερα αυτή η ιερή γλώσσα μεταβιβάστηκε σε όλους τους ανθρώπους, κατέχοντας πάντα σπουδαίο ρόλο σε όλες τις θρησκευτικές τελετουργίες, τη μαγεία, τα τελετουργικά τυπικά αλλά και στην ίδια την καθημερινή ζωή.
Αυτές οι ιερές χειρονομίες ή μούντρας βασίζονταν πάνω στη γνώση της ύπαρξης κοσμικών ενεργειών που διαποτίζουν το σύμπαν και τον άνθρωπο και μπορούν να διοχετευτούν με την κατάλληλη σωματική, ενεργειακή, συναισθηματική και νοητική στάση. Δεν αρκεί δηλαδή να υπάρχει η κατάλληλη στάση του σώματος, χρειάζεται να μπορεί κανείς να είναι συνειδητός και στ’ άλλα επίπεδα για να μπορεί να συντελεστεί η ένωση με το ιερό. Σημαντικό ρόλο για να συντελεστεί αυτή η ένωση είχαν οι ηλιακοί χαιρετισμοί σε όλους τους πολιτισμούς που είχαν ένα κοινό σκοπό: τη διοχέτευση της θετικότερης ενέργειας που διαθέτει ο άνθρωπος, της προσφοράς του ίδιου του εαυτού του στην ανώτερη θεότητα.
Στη Μινωική Κρήτη ο σωματικός ιερατισμός μάς γίνεται γνωστός μέσα από ειδώλια και τοιχογραφίες με αναπαραστάσεις είτε της Θεάς-Μητέρας είτε ιερέων και ιερειών σε τελετουργικές στάσεις λατρείας. Σ’ αυτόν τον πολιτισμό η παρουσία και ο ρόλος της Θεάς-Μητέρας έχει ιδιαίτερη θέση. Αυτή εξουσίαζε όλες τις μορφές ζωής και θανάτου. Ως θεά της γονιμότητας είχε για σύμβολό της τον ταύρο. Ως Πότνια των Θηρών, την απεικόνιζαν περιβαλλόμενη από δυο λιοντάρια και ιστάμενη πάνω σ’ ένα υψηλό σημείο. Ήταν ακόμη η θεά των φυτών και των δέντρων, η προστάτιδα του γάμου, και ως θεά των φιδιών ήταν η προστάτιδα της οικογενειακής εστίας. Τη θεά τη λάτρευαν αρχικά σε σπήλαια και στις κορυφές των βουνών. Αργότερα και σε ιερά. Στη λατρεία της ο φυσικός βράχος έπαιξε μεγάλο ρόλο, τονίζοντας τη χθόνια όψη της. Ο Εξαγνιστήριος Νιπτήρας στο παλάτι της Κνωσού ήταν αφιερωμένος στη θεά. Εκτός από τους ταύρους, σύμβολά της ήταν το δέντρο της ζωής, το φίδι, το άστρο, η κολώνα, το περιστέρι, το λιοντάρι, ο γρύπας, ο διπλός πέλεκυς, η τρίαινα, απεικονίσεις από τους κοίλους ή κυρτούς βωμούς της κ.ά.
Στην Κρήτη ο ταύρος ταυτίζεται με τον ουρανό και τον ήλιο, που γονιμοποιούν τη γη με τη ζέστη και τις βροχές, ενώ το θηλυκό στοιχείο, η θεϊκή αγελάδα, συσχετίζεται με τη Σελήνη, που το σχήμα της θυμίζει τα κέρατα. Έτσι ο γάμος του ταύρου με την αγελάδα είναι μαζί γάμος του ήλιου και του φεγγαριού. Αργότερα τα πρόσωπα του ιερού αυτού γάμου τα υποδύεται ο βασιλιάς και η βασίλισσα της Κνωσού, που το όνομα της Πασιφάη, δηλαδή ολόφωτη, δείχνει ακριβώς τη σχέση της βασίλισσας-θεάς με τη Σελήνη. Ο γιος της ο Μινώταυρος, άνθρωπος με κεφάλι ταύρου, λέγεται και Αστερίων, γιατί και αυτός όπως και ο πατέρας του, ταυτίζεται με τον έναστρο ουρανό.
Η εμφάνιση νεολιθικών ειδωλίων που απεικονίζουν παχύσαρκες γυμνές γυναικείες μορφές, μας κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από εκείνα τα χρόνια λατρευόταν στην Κρήτη μια μεγάλη γυναικεία θεότητα. Αυτές οι αρχικές απεικονίσεις με το πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκαν, παριστάνοντας τη θεά είτε ντυμένη με περίτεχνα ενδύματα και διάφορα σύμβολα (θεά των όφεων) είτε σε μεγαλύτερο μέγεθος, φορώντας κυλινδρικά ενδύματα και με τα χέρια υψωμένα σε διάφορες στάσεις. Στάσεις ευλογίας, δέησης ή χαιρετισμού. Αυτός ο τύπος απεικόνισης της «θεάς με τα υψωμένα χέρια» έχει βασική σημασία για την μελέτη της μινωικής θρησκείας. Οι μελέτες και οι εργασίες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα πάνω στο θέμα, δεν έχουν καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα σε σχέση με το χρόνο εμφάνισης αυτής της αναπαράστασης, τη σημασία της και την προέλευσή της. Η επικρατέστερη άποψη σε σχέση με την καταγωγή αυτών των στάσεων είναι ότι προέρχονται από την Ανατολή, μιας κι έχουμε παρόμοιες αναπαραστάσεις θηλυκών θεοτήτων στη Μεσοποταμία, Βαβυλωνία, Αίγυπτο και Κύπρο. Έτσι, βρίσκουμε σφραγιδόλιθους στη Μεσοποταμία από την εποχή των δυναστειών της Ουρ (3η χιλιετία π.Χ) με αναπαράσταση της θεάς με υψωμένα τα χέρια στο ύψος και το άνοιγμα των ώμων, το ίδιο και στη Βαβυλώνα και Κύπρο. Στην Αίγυπτο επίσης βλέπουμε την ίδια στάση των θεαινών Ίσιδας και Νέφτιδας. Στην Κρήτη έχουν βρεθεί ειδώλια και αναπαραστάσεις σε πολλές τοποθεσίες.
Από τα γνωστότερα είναι τα ειδώλια του Ιερού των Διπλών Πελέκεων της Κνωσού, με τη χειρονομία των υψωμένων σε σχήμα ορθής γωνίας χεριών. Το ιδεολογικό περιεχόμενο και ο συμβολισμός επιβάλλουν του τρόπους μορφοποίησης: οι πήχεις μεγεθύνονται για να εξαρθεί το νόημα της χειρονομίας, το ίδιο και οι παλάμες, ο λαιμός επιμηκύνεται ώστε το πρόσωπο να φτάσει στο ύψος των παλαμών. Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, κυρίως τα μάτια, τονίζονται ιδιαίτερα. Αντίθετα το σώμα συρρικνώνεται και η φούστα λειτουργεί πλέον ως κύλινδρος-βάση του κορμού.
Παρόμοια ειδώλια αλλά με κάποιες παραλλαγές στη θέση των χεριών έχουν βρεθεί στη θέση Πρινιάς κοντά στην αρχαία πόλη Ριζηνία, (ΥΜ ΙΙΙ ΠΕΡΙΌΔΟΥ). Στο Γουρνιά έχουν βρεθεί 5 ειδώλια με ύψος που ποικίλλει από 20-35 εκατοστά. Σ’ ένα από αυτά η δεξιά παλάμη είναι στραμμένη προς τα έξω και η αριστερή είναι παράλληλη με τον κρόταφο.
Η παλιότερη παράσταση της θεάς βρίσκεται σ’ ένα σφραγιδόλιθο που βρέθηκε στα Μάλια και είναι της Παλαιοανακτορικής περιόδου (ΜΜ Ιβ), στα οποία τα χέρια είναι υψωμένα παράλληλα με το σώμα και το κάτω μέρος του σώματος είναι τριγωνικό. Παρόμοιος σφραγιδόλιθος Παλαιοανακτορικής περιόδου (ΜΜ ΙΙ) βρέθηκε στην Φαιστό. Στη νεκρόπολη της Φαιστού βρέθηκε επίσης χρυσό δαχτυλίδι που παριστάνει τη θεά καθισμένη σε θρόνο με υψωμένα τα χέρια και μπροστά της σε λατρευτική στάση εικονίζονται μια ιέρεια κι ένας κυνοκέφαλος. Όλες οι παραπάνω αναπαραστάσεις ανήκουν στην κατηγορία των χειρονομιών τύπου Ψ που σχετίζεται με τη θέση των χεριών σε σχέση με το σώμα. Τα χέρια σ’ αυτή τη θέση σχηματίζουν τα κέρατα, ιερό σύμβολο για τους Μινωίτες και βασικός συμβολισμός της θεάς-Μητέρας ως Κοσμικής Αγελάδας (Ίσις-Αθώρ).
Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία, τα ειδώλια με χειρονομία των χεριών προς την κοιλιά που αποτελούν πρότυπο για τα μεταγενέστερα μυκηναϊκά ειδώλια ονομαζόμενα τύπου Φ. Μια από τις πιο συνηθισμένες χειρονομίες των μινωικών ειδωλίων σε όλες τις εποχές είναι αυτή των χεριών πάνω στο στήθος. Σε μια παραλλαγή τα χέρια διαγράφουν καμπύλη.
Ο αρχαιολόγος-ερευνητής Σπ. Μαρινάτος έχει καταγράψει τους διάφορους τύπους-στάσεις των ειδωλίων σε σχέση με τη θέση των χεριών, διατυπώνοντας την άποψη ότι έχουν συγκεκριμένη συμβολική σημασία είτε ως ένδειξη ευλογίας όταν το ειδώλιο είναι αναπαράσταση της θεάς, είτε ως ένδειξη λατρείας όταν εκτελείται από ιέρειες ή πιστούς. Οι στάσεις αυτές ξεκινούν με τα χέρια σε οριζόντια θέση (τύπος Ψ) και σταδιακά ανυψώνονται ,σχηματίζοντας τρίγωνα πάνω από την κεφαλή. Τέλος υπάρχουν ειδώλια που εκτελούν μια χειρονομία «κλεισίματος», στην οποία το δεξί χέρι ακουμπάει στον αριστερό ώμο και το αριστερό χέρι τοποθετείται στην κοιλιακή χώρα.
Παρατηρώντας αυτές τις στάσεις και συσχετίζοντάς τις με τους ηλιακούς χαιρετισμούς στους παραδοσιακούς πολιτισμούς (Αίγυπτος, Ελλάδα, Ινδία) μπορούμε να βρούμε μια λογική σειρά μεταξύ τους και να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι αποτελούν μέρη ενός τελετουργικού χαιρετισμού. Ξεκινώντας από τη στάση στην οποία τα χέρια ακουμπούν στο στήθος-ηλιακό πλέγμα (τσάκρα Αναχάτα), τα χέρια ανοίγουν στην οριζόντια θέση (Ψ) προσφέροντας την ενέργεια της καρδιάς, υψώνονται σε τρίγωνο προς το κεφάλι, ως ένδειξη επαφής με το Ιερό (τσάκρα Άχνα) και κλείνουν επιστρέφοντας στο σώμα. Έτσι, ολοκληρώνεται ένας κύκλος προσφοράς και διοχέτευσης των ενεργειών του Ουρανού και της Γης, δύο δυνάμεων αντίθετων και συμπληρωματικών, που όταν ενωθούν δημιουργούν τη Ζωή. Αυτή είναι μια προσέγγιση που μπορεί να γίνει κατανοητή όχι από τη σύγχρονη επιστήμη της αρχαιολογίας και τους ερευνητές της αλλά από ανθρώπους που μπορούν να προσεγγίσουν την έννοια του Ιερού και των δυνάμεων που διαποτίζουν το σύμπαν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μινωικά πήλινα ειδώλια, Γ.Ρεθεμιωτάκη, Βιβλιοθήκη Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 218
- Μινωικός Πολιτισμός, Στ. Αλεξίου, Εκδ. Αλεξίου
- Η επιστροφή της Μεγάλης Θεάς, Marjia Gimbutas, εκδ. Αρχέτυπο.
- Μουσείο Ηρακλείου, Ι.Α. Σακελλαράκης, εκδ. Μουσείο Ηρακλείου
- Πρώτη γνωριμία με την Κρήτη του Μίνωα, Λ.Κροντηρά, Εκδοτική Αθηνών
- Η μινωική θεά μεθ’ υψωμένων χειρών, Στ. Αλεξίου, Κρητικά Χρονικά
.gif)
